.-M-
Bilgi sahibi olmak istediginiz
bitkiyi asagidaki menüden seciniz.
|
| Mandalina:(Mandarin /
Tangerine / Mandarine) Partakaldan
daha küçük, toparlak veya yassi, sari-turuncu renkli, usaresi tatli, hos
kokulu bir meyvedir. Mandalina kabuklari portakaldan ince olup, daha kolay
soyulabilir, fakat az dayanir. Memleketimizde
Alanya-Antalya-Mersin-Iskenderun (Dörtyol) ve Rize bölgesinde yetistirilir.
Fakat, Bodrum ve Mersin mandalinasi meshurdur. Türkiye’de yetistigi yerler: Akdeniz bölgesi, Dogu Karadeniz bölgesi. Kullanildigi yerler: Meyveleri seker, organik asitler ve C vitamini ihtivâ eder. Kani temizler, sinirleri yatistirir, damarsertligi grip ve felçte faydalidir. |
| Mantarlar: (Pilz / Champignons
/ Fungi-mushrooms / Fütr / Fungus) Boy,
biçim ve bölge bakimindan büyük degisiklikler gösteren, yüzbin kadar çesidi
olan bir bitkidir. Karada ve tatli sularda yasarlar. Genel yapilari: Mantarlar genel olarak klorofilsiz ve renksiz organizmalardir. Yüksek mantarlar bâzi renk maddelerini ihtivâ edebilirler. Sekil bakimindan en ilkelleri çiplak ve amipsidir. Digerlerinde kitinden yapilmis bir çeper vardir ve çesitli sekiller gösterirler. Bir kismi tek hücrelidir. Bir kismi ise tek veya çok hücreden yapilmis basit veya dallanmis ipliksi gövdeye sâhiptir. Mantar ipliklerine hif, bu hiflerin teskil ettigi topluluga da misel veya miselyum denir. Metabolizma: Mantarlar saprofit (çürükçül) veya parazit olarak yasayan heterotrof (dis beslek) organizmalardir. Yedek besin olarak glikojen ve yag meydana gelir, nisasta yoktur. Yayilislari: Mantarlar tabiatta çok yaygin bulunurlar. Dünyâ üzerinde 60.000 kadar mantar çesidi vardir. Tatli sularda ve karada, nâdiren denizlerde yasarlar. Bir kismi insan, hayvan ve bitkiler üzerinde parazit olarak yasayip hastalik meydana getirirler. Toprakta bulunan diger bir kisim mantarlar da organik maddelerin parçalanmasinda rol oynayarak bitkilerin beslenmesine yardim ederler. Bunun yaninda birçok besinin bozulmasina da sebep olurlar. Karada yasayan yüksek mantarlarin çogu “mantar” adi altinda bilinir, sapkali olan bir kismi yenir, bir kismi ise zehirli olup, önemli zehirlenmelere yol açar. Bâzi mantarlar da mavi-yesil veya yesil suyosunlari ile birlikte likenleri meydana getirirler. Üreme: Mantarlar sporlanma ile eseysiz veya eseyli olarak üreyebilirler. Mantar miselleri uygun çevre sartlarinda çesitli sekillerde sporlari meydana getirirler. Olgunlasan sporlar fertten ayrilarak serbest hâle geçer ve çimlenerek kendi türüne has mantari meydana getirir. Mantar sporlari, degisen çevre sartlarina karsi çok dayaniklidirlar. Bu sebeple tabiatta uzun süre canli kalabilirler. Mantarlarin sekil ve büyüklükleri türlere göre degisir. Esemli üremeleri, farkli esemlere âit sporlarin birlesmesi ile olur. Bazidli mantarlar: Bu sinifta da bitkilerde hastalik meydana getiren mantarlarla, yenebilen ve insanlar için çok zehirli olan mantarlar bulunmaktadir. Mantar miselleri çok hücreli olup, tomurcuklanma sûretiyle spor meydana getirirler. Bugdaygillerde karapas, rastik, sürme gibi hastalik yapan mantarlar bu sinifta olup, bitkileri tahrip ederler. Bu grubun en önemli mantarlari karada ve bilhassa ormanlarda yasayan sapkali mantarlardir. Sampiyon, kuzu kulagi gibi mantarlar, yenebilen kiymetli mantarlardir. Sinek mantari(Amanita muscaria) gibi bir kisim mantarlar ise çok zehirlidir. Meselâ sinek mantari zehirli alkaloitler tasir. Mantar yendikten bir kaç dakika veya bir kaç saat sonra zehirlenme belirtileri görülür. Mantarda bulunan alkaloitler sinir sistemine etki yaptigindan, hastanin kalp hareketleri, nabzi yavaslar, bulanti, kusma, terleme, salya akmasi ve gözyasi, sulu ishal ve delilige yakin bir sarhosluk görülür. Hasta deli gibi her seyi söyler. Mîde, barsak, karaciger ve böbrekler çok zarar görür. Hastada su ve elektrolit dengesi bozulur, idrar çok azalir. Eger mantar çok yenmisse hasta zamanla agirlasir ve ölür. Eger zehirlenme erken anlasilirsa, ilk yardim olarak ilik tuzlu su içirilir, kusturulur ve birkaç defâ tekrarla mîdesi yikanirsa hasta kurtulabilir. Ilk yardimdan sonra hastâneye kaldirilip atropin tedâvîsi yapilir, serum verilir. Hastaya aktif kömür, toz kahve, çay ve bir pürgatif verilir. Ilk günlerde karbonhidratça zengin, proteince fakir yiyecekler verilir. Hastaya hiçbir zaman alkol verilmez. Bâzan 1-2 mantar ergin bir insani bir günde öldürmeye yeterli olabilir. Her yil mantar zehirlenmesinden olan ölümlerin büyük bir kismi bu amanita grubu mantarlardan ileri gelir. Zehir maddeleri, mantari kurutmak, kaynatmak ve kizartmakla kaybolmaz. Zehirli ve yenen mantar arasindaki ayrintiyi kesin olarak kolayca ayirt edebilecek bir metod yoktur. Kirdan toplanan mantarlarin yenebilmesi için mantarin çok iyi taninmasi gerekir. Aksi hâlde yenmemelidir. Kültür mantarlari tercih edilmelidir. Mantar toplamak, yetistirmek özel bilgi ve tecrübeyi gerektirir. Çünkü zehirsizler yanindaki tek zehirli mantarin birlikte pismesi, hepsine bulasmasi demek olacagindan çok dikkatli davranilmalidir. Halk arasindaki yaygin olan, zehirli mantarin herhangi bir gümüs esyâyi kararttigi görüsü tamâmen yanlistir. Zehirli mantarlar genellikle renk ve sekil bakimindan çok ilgi çekici olurlar. Mantarlarin zehirli olup, olmadiklarini bâzi belirtilerinden anlama imkâni varsa da toplarken çok dikkatli davranmak gerekmektedir. Zîrâ bir anlik dalginlik, yiyen kimsenin zehirlenmesi demektir. Mantarlarin garip dünyâlari henüz ilmî açiklik kazanamamistir. Meselâ; bâzi mantarlar, hemen hemen alti metre çapinda el ile dikilmis görünümünü uyandiran bir dâire içinde yetismektedir. Bir çesit mantar da bitkileri bir yüzük gibi sararak buralarin yirtilip, kalbur gibi delinmesine ve sanki içlerinde isik yaniyor seklini vermesine sebep olmaktadir. Coprinus mantarinin olgunlastiktan sonra renginin siyaha döndügü ve sulanarak mürekkep hâlini aldigi söylenmekte, bir çesit yuvarlak iplik gibi uzun Myclia mantarinin da ona hafifçe dokunan bir solucani bir uzanti ile hemen yakalayarak içinde hazmetmesi, enteresan olaylar arasinda yer almaktadir. Bâzi tür mantarlar insanlarda garip tesirler yapar. Meselâ; Meksika’nin islak otlu kesimlerinde yetisen Pslocybe mantari, yenildiginde insanin garip seyler görmesine sebep olur. Bilhassa kizilderililer, dînî âyinlerinde bundan yiyerek güzellik, tazelik ve bilginin sirlarina sâhip olacaklarina inanirlar. Mantarin pekçok çesitleri olmasina ragmen, bunlarin arasindan ancak bir iki tânesi yenmektedir. Dünyânin en çok mantar yiyen ülkesi, Fransa’dir. Kisi basina düsen yillik mantar orani 16 kg’i bulmaktadir. ABD ve Avrupa’da en çok yenen Agaricus bisporus, Güney Asya’da Volvariella volvacea, Japonya’da ve Çin’de Lentinus edodes baslica yenen mantar çesitleridir. Yurdumuzdaki bâzi mantarlar: Çayir mantari: Zehirli türü de olan bu mantara dikkat etmek gerekir. Semsiye seklinde, kir ve çayirlarda yetisen bu mantar, açik kahverenklidir. Seytan mantari: Kesildiginde önce kirmizi, sonra mâvi olan bu mantar oldukça zehirli bir türdür. Sapi karinli ve saridir. Altinda koyu kirmizi karisik çizgiler vardir. Kuzu mantari: Çogunlukla zehirsizler sinifina giren kuzu mantari, uzun külah biçimli, sari ve koyu renklidir. Mercan mantari: Üzerlerinde beyaz, sari, pembe tomurcuklari olan bu mantarin parmak biçimli çikintilari vardir ve zehirsizdir. Kurt mantari: Zehirli mantarlar sinifindan olan bu tür, beyaz sert dügme görünüsünde olup, akarsu ve yol kenarlarinda yetismektedir. Mantar, pisirildigi gün hemen yenilmelidir. Mantari pisirmek için bilhassa emaye, atese dayanikli cam veya porselen kaplar kullanilmali, mantar kesinlikle alüminyum tencerede pisirilmemelidir. Pisirilecek mantarlari çok iyi temizlemek, basindaki yapiskan deriyi çekip çikardiktan sonra sapini keskin biçakla kazimak gerekir. Bol suda yikanan mantarlar, bir peçete üzerine birbirinden ayri duracak sekilde siralanip, iyice süzülmesi beklenir. Daha sonra ince ince dograyarak pisirmelidir. Mantari pisirirken tadinin kaybolmamasi için yalnizca tuz, karabiber ve kiyilmis tâze maydanoz konulur. Kullanildigi yerler: Mantar etin yerini tutar. Protegin degeri etten daha fazladir. Yorgunlugu giderir. Düsünme ve ögrenme yetenegini gelistirir. Kansizligi giderir. Bedenin gelismesine yardimci olur. Romatizma ve üremi olanlar yememelidir. |
| Margarit: (Çayir kasimpati /
Öküzgözü / Chrysanthemum leucantheum)
Daglarda ve çayirlarda yetisen, güzel çiçekli bir bitkidir. Kasimpati'ya
benzer. Dallari ufaktir. Yesil yapraklari dantela gibidir. Çiçeklerinin
etrafinda beyaz yapraklar vardir. Ortasi altin sarisi renginderir. Çiçekleri
yaz aylarinda toplanip kurutulur. Kullanildigi yerler: Idrar söktürür. Terletir. Böbrek taslarinin düsürülmesine yardimci olur. Karaciger hastaliklarinda faydalidir. Egzama gibi deri hastaliklarinda sikayetleri giderir. |
| Marrup:
(Marupa
/ Simarouba) Ikiçenekliler
sinifinin, Simaroubaceae familyasindan, Amerika'da 9 türü olan bilesik,
almasik yaprakli bir agaçtir. Antillerde yetisen Simarouba amara, 20 metre
kadar boyunda bir agaçtir. Kabugu düz, pürüzsüz, grimsi renkte ve çok acidir.
Kerestesi kiymetlidir. Kullanildigi yerler: Ates düsürür. Kalp hastaliklarinda faydalidir. |
| Marul: (Lactuca / Lettuce
/ Laitue / Gartenlattich / Sommerendivie / Kopfsalat / Laitue) 30-100 cm boylarinda, tüysüz, sari
renkli çiçekler açan, beyaz bir süt tasiyan iki yillik otsu bir bitki. Kültür
formlari ve degisik varyeteleri, çok eskiden beri yetistirilmektedir. Bostan
marulu olarak da bilinir. Türkiye’de yetistigi yerler: Anadolu’nun her yerinde yetistirilmektedir. Kullanildigi yerler: Sebze olarak kullanilir. Tâze yapraklari bas agrisina karsi, süt arttirici, hafif müshil ve idrar arttirici olarak kullanilir. Marul tohumu da yatistirici, hafif müshil etkiye sâhiptir. Erkeklerde özellikle ergenlik döneminde olusan asiri cinsel istekleri frenler. Diger bir marul da yabânî marul (Lactuca serriola)dir. Aci marul, esek marulu, yag marulu gibi isimlerle de bilinir. Anadolu’da yaygindir. Bitkinin çiçekli dallari idrar arttirici, antispazmodik ve yatistirici etkilere sahiptir. Kurutulmus sütü de uyusturucu ve uyutucu etkilere sâhiptir. Anadolu’da 10 kadar marul (Lactuca) türü yayilmis bulunmaktadir. |
| Maydanoz: (Petersilie /
Persil / Parsley / Midenuvaz / Petroselinum sativum) Agustos-eylül aylari arasinda, beyaz
renkli çiçekler açan, kazik köklü, 30-100 cm boylarinda, iki yillik otsu bir
bitki. Ilk yil bir yaprak rozeti, ikinci yil ise bir gövde meydana getirir.
Rutubetli ve sulak topraklari sever. Gövdeleri dik, tüysüz, köseli, içi bos
ve çok dalli, yapraklari sapli, parçali ve koyu yesil renklidir. Çiçekler
semsiye seklinde toplanmistir. Yapraklari tüysüz, yesilimsi, esmer renkli,
armut seklinde ve özel kokuludur. Kullanildigi yerler: Kökü ve yapraklari kullanilir. Yapraklarda uçucu yag ve glikozit, köklerinde ise uçucu yag, seker, müsilaj ve glikozit vardir. Yapraklar vitamin (A,C,K) bakimindan zengindir. Yapraklar idrar söktürücü ve tansiyon yükseltici olarak kullanilir. Ayrica, Iltihapli yaralarin iyilesmesine yardim eder. aybasi bancilarini keser. Yüksek tansiyonu düsürür. Kansizligi giderir. Kansere karsi korur. Mide ve barsaklarda gaz birikmesini önler. Cinsel istekleri artirici (Afrodizyak) özelligi vardir. Görme gücünü artirir. Kök de ayni özelliklere sâhiptir. Tâze yapraklar, papagan ve diger kuslar için tehlikelidir. |
| Mazi: (Thuja / Arborvitae
/ Thuya / Noix da gelle)
Servigiller familyasindan, pul yaprakli, daima yesil, agaç veya agaççik
halinde bulunan bir bitki cinsidir. Halk hekimliginde yapraklari ve kozalagi
kullanilir. Kullanildigi yerler: Yapraklari sigilleri yok etmekte kullanilir. Kozalagindan barsak kurdu düsürücü ilaç yapilir. Gebe kalmayi önlemek için kullanilir. Bazi zehirlenmelerde panzehir olarak kullanildigi bilinir. Basur memelerinde de faydalidir. |
| Melissa: (Ogulotu / Melisse
/ Mélisse / Lemon balm / Melissa officinalis) Haziran-agustos aylari arasinda beyazimsi pembe veya
sarimsi renkli çiçekler açan, yol kenarlarinda ve ekilmemis yerlerde
rastlanan, limon kokulu, 30-100 cm boylarinda, çok yillik otsu bitkiler.
Gövdeleri dört köseli ve tüylü, yapraklari sapli, oval sekilli ve incedir.
Çiçekler, birkaçi birarada, sapli ve çevrel durumdadir. Bazi bölgelerde
Melissa bitkisi,
Ogulotu olarak da bilinir. Kullanildigi yerler: Yapraklarinda tanen, reçine ve uçucu yag vardir. Uçucu yaginda sitral, sitronellal, geraniol ve lineol vardir. Yapraklar yatistirici, mîdevî, gaz söktürücü, terletici ve antiseptik etkilere sâhiptir. Huzursuzluk ve sikintilari giderir. Hafiza zayifligina faydalidir. Basdönmesi ve kulak çinlamasi gibi sikayetleri keser. Hazimsizlik, basagrisi ve migrende de faydalidir. Daha çok çay hâlinde kullanilir. |
| Menekse:
(Veilchen
/ Violette / Violet / Benefse)
Yapraklari kulakçikli ve kulakçiklari bitkinin yapraklari seklinde, hatta
daha büyük olarak gelismis, tek veya çok yillik bitkiler, Çiçekler tek, çanak
yapraklari arkaya kivrik, alt taç yapragi mahmuzludur. Familya (Violaceae)
karakterlerini tasir. Dünyâ üzerinde 500 kadar türü bulunur. Türkiye’de 21
tür, yabanî olarak yetisir. Menekse tibbî olarak veya süs bitkisi olarak
kullanilir. Memleketimizde en çok taninan, Hercaî menekse (Viola tricolor) ve
kokulu menekse (Viola odorata) dir. Kokulu menekse (V. odorata): Mart-mayis aylari arasinda, koyu mor renkli ve güzel kokulu çiçekler açan, 10-30 cm yüksekliginde, çok yillik otsu bir bitki. Bitkinin yapraklari uzun sapli ve kalp seklindedir. Anadolu’da nâdir olarak bulunur. Süs bitkisi olarak yetistirilir. Kullanildigi yerler: Kokulu meneksenin çiçeklerinin terletici ve balgam söktürücü etkisi vardir. Yapraklari yumusatici ve idrar söktürücü kökleri ise ishal etkilidir. Hercaî menekse (V.tricolor): Mayis-eylül aylari arasinda, açik sari veya mavimsi renklerde çiçekler açan, 10-30 cm boylarinda, bir yillik otsu bitkiler. Anadolu’da yabânî olarak yetistigi gibi süs bitkisi olarak da yetistirilir. Bitkinin çiçekli dallari idrar söktürücü bâzi deri hastaliklarinda kan temizleyici olarak ve romatizmaya karsi kullanilir. |
| Mersin:
(Myrte
/ Myrte / Myrtle / As / Asmar /
Siçankulagi otu / Myrtus)
Mayis-haziran aylari arasinda, beyaz renkli çiçekler açan, 1-3 m boylarinda,
kisin yapraklarini dökmeyen, güzel kokulu agaççik. Yapraklar kisa sapli ve
karsilikli, yesil renkli, derimsi, oval sekilli ve üzerinde salgi guddeleri
(bezleri) bulunur. Çiçekler uzun sapli olup, tek olarak her bir yapragin
koltugunda bulunur. Meyveleri nohut büyüklügünde, morumsu siyah renkte ve çok
tohumludur. Türkiye’de yetistigi yerler: Karadeniz, Ege ve Akdeniz bölgeleri. Kullanildigi yerler: Bitkinin yapraklari, çiçekli dallari ve yapraklarindan elde edilen uçucu yag (Mersin esansi) kullanilir. Yaprak ve meyveler kabiz, mikrop öldürücü, istah açici, kan dindirici, antiseptik ve hâricen yara iyi edici olarak kullanilir. Tâze yapraklarindan, su buhari distilasyonu ile Mersin esansi elde edilir. Bu esans renksiz, akici, özel kokulu ve yakici lezzetlidir. Takriben 100 kg yapraktan 300 gr esans elde edilir. Mirtenol, sineol ve terpenler ihtivâ ederler. Gidâ ve parfümeri sanâyiinde kullanilan önemli bir ilkel maddedir. Memleketimizde seker hastaligina karsi da (günde 10 damla) kullanilir. Mersin meyveleri uçucu yag, tanen, sekerler ve organik asitler ihtivâ eder. Bu meyveler yemis olarak, kabizlik giderici ve antiseptik olarak kullanilir |
| Mercimek:
(Linse
/ Lentille / Lentil / Lens / Lens esculenta / Ervumlens / Lentille
comestible) 20-70 cm
boylarinda, yumusak ve ince gövdeli, disk seklinde meyveleri olan, tek yillik
otsu bir sebze bitkisi. Mercimegin zayif ve ince bir kök sistemi olup, kökü
derinlere inmez. Gövdeleri nârin olup, dallanir ve bu dallanma yan dallarda
da devam eder. Bundan dolayidir ki ana gövde pek belirgin degildir. Gövdeleri
dik olup, tüylüdür. Yapraklar bilesik yapraklar seklinde olup, yaprak sapinin
uç kismi incelmis ve sülük seklini almistir. Yaprakçiklar elips seklinde
olup, kenarlari düzgündür. Çiçekler yaprak koltuklarindan çikar. Meyveleri
legümen (bakla) tipinde olup, badir adini alan sarimtrak esmer renkteki
siskin torbalarda gelisir. Torba içindeki tâneler, mercimek adini alir. Sekil
îtibâriyle mercimek tâneleri yassi, 0,5 cm çapindaki disk biçimindedirler. Büyüklük, sekil ve renklerine göre isim alirlar: Sultan mercimek, yesil mercimek, kirmizi mercimek gibi. Türkiye’de yetistigi yerler: Güney Anadolu, Ege, Marmara bölgesinde yetistirilir. Kullanildigi yerler: Terkibinde B vitaminleri ve fosfor vardir. Beden ve zihin gücünü artirir. Sinirleri kuvvetlendirir. Barsaklara yumusaklik verir. Sinir zafiyetinde faydalidir. Kan yapar. Anne sütünü artirir. Özellikle kis aylarinda, bol baharatli çorba seklinde yenilmesi tavsiye edilir. |
| Meyankökü: (Süssholz / Réglisse / Licorice / Piyan / Boyan / Glycyrrhiza / Licorice) Haziran-temmuz aylari arasinda
sari-mavi veya kahverengi çiçekler açan, 0,4-2 m yüksekliginde, çok yillik
çalimsi bitkilere "meyan"
denir. Yapraklari parçali, yaprakçiklar 4-7 çiftlidir. Çiçekler basak
seklinde durumlar yapar. Taç ve çanak yapraklari iki dudakli olup, üst dudak
iki kisa disli, alttaki üçü uzun dislidir. Meyveleri düz ve salgi tüylüdür.
Meyan bitkisinin 6 türü Türkiye’de yetismektedir. Daha çok Güney, Orta ve
Dogu Anadolu’da yayginlik göstermektedir. Bir kisminin kökleri tatli, bir
kisminin ise acidir. Tatli meyan (Glycyrrhiza glabra): Anadolu’da iki varyetesi bulunur. Bu türün çiçekleri mor ve tüysü yapraklidir. Meyvelerinin üzeri çiplaktir veya tüylüdür. Bâzi yerlerde piyan olarak da bilinir. Kullanildigi yerler: Bitkinin kökleri, meyan kökü olarak taninmakta ve kullanilmaktadir. Köklerinin kabugu soyulduktan sonra veya soyulmadan güneste kurutularak piyasaya sürülür. Bilesiminde nisasta, sekerler, zamk, rezin, glisirrizin vardir. Glisirrizin sekerden daha tatli bir bilesiktir. Köklerdeki miktari, bölgeden bölgeye degisir ve köklerin de etkili maddesidir. Kökler, gögüs yumusatici, balgam söktürücü, idrar çogaltici ve tad düzenleyici özellige sahiptir. Eczâcilikta toz hâlinde, haplarin hazirlanmasinda sekil vermede kullanilir. Sigara ve plastik sanâyiinde de kullanilan ilkel maddedir. Kola adi altinda hazirlanan içeceklerin terkibine de girer. Ayrica tâze veya kuru köklerinin kaynar su ile muâmelesi ve sonra alçak basinçta yogunlastirmak sûretiyle meyan bali elde edilir. Ticârette toz veya kaliplar hâlinde bulunur. Parlak siyah renkli, tatli lezzetlidir. Suda kolaylikla erir. Meyan balindaki glisirrizin miktari daha fazladir. Memleketimizde de meyan bali elde eden tesisler vardir. Gögüs yumusatici, öksürük kesici, yara iyi edici özellikleri vardir. Mîde hastaliklarinda (bilhassa gastritte) faydalidir. Meyan kökünün su ile tüketilmesi sonucunda elde edilen hülasa ise meyan serbeti olarak bilinir. Daha çok Güneydogu Anadolu bölgesinde elde edilir ve kullanilir. Meyan serbeti koyu esmer renkli ve tatli lezzetlidir. Gögüs yumusatici, balgam söktürücü, öksürük kesici ve serinletici özelliktedir. |
| Misir: (Mais / Mais / Corn / Zea mays) Haziran-agustos aylari arasinda çiçekler açan, 1-2 m
yüksekliginde, bir yillik, tek evcikli bir kültür ve tahil bitkisi. Gövdeleri
sert ve diktir. Yapraklari sapsiz, genis, uzun, üst yüzü tüylü, alt yüzü
tüysüz olup, tabani ile bir kin hâlinde gövdeyi sarar. Erkek çiçekler
gövdenin ucunda salkim seklinde dizilmis basakçiklarda toplanirlar. Çiçekler
kavuz adi verilen yaprakçiklarla örtülür. Disi çiçekler, gövdenin alt ve orta
kisimlarindaki yapraklarin koltugundan çikan ve tasiyici yaprakçiklarla
örtülü olan, kalinlasmis, çomak seklinde bir eksen üzerinde toplanmislardir.
Meyve, yâni misir tâneleri, açik veya koyu sari, esmer veya kirmizimtrak
renklerdedir. Belli basli misir çesitleri: Sert misir, unlu misir, at disi misir, patlak misir ve kavuzlu misirdir. Türkiye’de yetistigi yerler: Anadolu, bilhassa Karadeniz bölgesinde yetisir. Kullanildigi yerler: Disi çiçeklerin güneste kurutulmus stilüsleri (misir püskülü), tâneleri ve tanelerinden elde edilen yag (misir yagi) kullanilir. Misir tanelerinde % 67 nisasta, % 10 azotlu maddeler ve % 8 yag bulunmaktadir. Misir tânelerinden elde edilen yag, yemeklik yag olarak veya kozmetik sanâyiinde hammadde olarak kullanilir. Misir yagi, doymus yag asidi miktarinin düsük olmasi sebebiyle damar sertligi olan hastalara yemek yagi olarak tavsiye edilir. Misir püskülü ise tedâvide kullanilabilmektedir. Püskülün bilesiminde karbonhidratlar, potasyum, sodyum ve kalsiyum tuzlari vardir. Idrar söktürücü ve tas düsürücü olarak kullanilirlar. Misir karasi: Misir koçaninda urlar meydana getiren rastik mantari(Ustilago maydis)nin sporlaridir. Sporlar, siyah renkli ve kömür tozu görünüsünde olup, misir tâneleri yerinde meydana gelen urlarin içinde bulunurlar. Kan dindirici olarak halk arasinda kullanilir. Misir kömürü veya misir yanigi olarak da bilinir. |
| Mine çiçegi:
(Eisenkraut
/ Verbene / Verveine / Vervain / Kanotu / Güvercinotu) Temmuz-eylül aylari arasinda leylâk
renginde çiçekler açan, yol kenarlari ve bos arâzilerde rastlanan, 20-80 cm
boyunda, bir veya çok yillik otsu bir bitki. Gövdeleri dört köseli olup,
karsilikli dallanma gösterir. Yapraklar sert tüylerle örtülü ve sapsizdir.
Çiçekler dallarin uçlarinda basak durumlari yaparlar ve tüp seklindedirler. Türkiye’de yetistigi yerler: Marmara, Karadeniz, Ege, Iç Anadolu. Kullanildigi yerler: Bitki glikozit, aci maddeler ve tanen içerir. Tibbî olarak, kabiz edici, teskin edici etkisi vardir. Bas ve mafsal agrilarini dindirir. Yorgunlugu ve uykusuzlugu giderir. |
| Misvak:
(Salvadora
persica / Toothbrush tree)
Arabistan’da bulunan erâk agacinin dalindan, bir karis uzunlukta kesilen
parçadir. Agacin odunu çok liflidir. Erâk dali bulunmazsa, zeytin veya
baska dallardan da olabilir. Nar ve feslegen dalindan misvak olmaz. Insanin
dis sagligina büyük bir fayda temin eden misvak, basit bir usûl olmakla
berâber, en iyi dis temizleme vâsitasidir. Dislerin çürümesini önlemek için
misvak kullanmak, bütün dis macunlarindan daha faydalidir. Larousse Illustre
Medical ismindeki Fransa’nin kiymetli tip kitabi, agiz temizligi husûsunda
diyor ki: “Bütün dis mâcunlari ve tozlari ve sulari, dislere zarar verir. En
iyi dis temizleme vâsitasi, sert bir firçadir. Önce, disleri kanatirsa da,
korkmamalidir. Dis etlerini kuvvetlendirir ve artik kanamaz.” Bu sekildeki
dis temizligini saglayan en iyi vâsita misvaktir. Kullanildigi yerler: Agacin dalindan, bir karis kadar parça kesilir. Ucu yeterli miktarda yontulduktan sonra, tuzlu su içinde bekletilir. Belirli bir süre sonra, uç kismindaki lifler açilarak, firça görünümü alir. Çok kart olan dallar için, bir biçak ya da sert bir cisim yardimiyla açilma hizlandirilir. Misvak kullanmak, disleri temizler ve disetlerini kuvvetlendirir. Öz suyu dogal olarak flörür içerir. Dis çürümelerini önler. |
| Musmula:
(Nispel
/ Nèfle / Medlar / Besbiyik / Döngel
/ Izgil / Mespilus / Germanica)
2-3 m yüksekliginde bodur boylu dikenli agaççiklar. Yalniz yetistirilenleri
dikensizdir ve boylari alti metreye kadar yükselebilir. Kisin yapraklarini
döker. Yapraklar basit, alt yüzü tüylü, tam veya disli kenarlidir. Çiçekler
erdisidir, bes parçali ve beyazdir. Yabanci döllenmeye ihtiyaç göstermez.
Meyveleri yuvarlak veya oval sekillerde esmer renkli olup, dip tarafinda bes
çanak yapragi tasir. Meyveleri genellikle bes çekirdekli, agaçtan
koparildiginda sert ve buruk lezzetlidir. Toplanan meyveler bir süre
bekletildikten sonra yumusar ve yenecek olgunluga erisir. Döngel ve besbiyik
isimleriyle de bilinir. Türkiye’de yetistigi yerler: Kuzey Anadolu ve Marmara bölgesinde yetisir. Kullanildigi yerler: Meyvenin bilesimi sekerler, organik asitler ve tanen ihtivâ eder. Barsak hastaliklarinda iyi bir kabiz düzenleyicidir. Musmula çekirdegi idrar arttiricidir. Böbrek ve mesane taslarinin düsürülmesinde kullanilir. |
| Muz:
(Banane
/ Banane / Banana / Musa / Bananier)
Tropik ve subtropik bölgelerde yetisen veya yetistirilen, agaca benzeyen, 2-3
m boyunda, mor çiçekler açan, meyveleri lezzetli ve nisastaca zengin olan
otsu bitkiler. Bitkinin yalanci gövdeleri, yapraklar kâidelerinden meydana
gelmistir. Gençken kapali ve kivrik olan yapraklar açilinca uzarlar ve yirtilirlar.
Çiçek durumlari büyüktür. Taban kisminda disi çiçekler, daha üstte erdisi
çiçekler, tepede erkek çiçekler bulunur. Ancak tabandaki çiçekler meyve
verir. Muz meyveleri çekirdeksiz üzümde oldugu gibi disi çiçeklerden
döllenmeksizin meydana gelir. Meyveleri “hevenk” adini alan büyük salkimlar
halindedir. Agaçlarda bir hevenk üzerinde 50-100 kadar meyve bulunabilir.
Muzlar olgunlasmadan koparilir. Böylece bir müddet saklanabilmesi mümkün
olur. Muz agaçlari, tropikal bölgelerde serin ve rutubetli olan gölgeli
yerleri severler. Muzun tropik bölgelerde yetistirilen çesitli türleri
vardir. Bunlardan Musa paradisiaca ve Musa textilis en meshurlarindandir. Türkiye’de yetistigi yerler: Akdeniz bölgesi(Bilhassa Anamur, Alanya). Kullanildigi yerler: Nisasta bakimindan zengin olan meyveleri olgunlastiktan (sarardiktan) sonra çig olarak yenir. Musa paradisiaca türünün meyveleri nisastaca çok zengindir. Çig olarak yenmeyen meyveleri, un imâlinde kullanilir. Muz ayrica, Kemik gelisimini saglar, sinir zafiyeti ve yorgunlugu giderir. Böbrek ve mafsal iltihabinda, barsak hastaliklarinda faydalidir. Müzmin kabizlik çekenler fazla yememelidir. |
No comments:
Post a Comment